boş zaman etkinlikleri
GELİŞİMSEL GERİLİĞİ OLAN ÇOCUKLARA SABİT BEKLEME SÜRELİ ÖĞRETİM YÖNTEMİ İLE BOŞ ZAMAN BECERİLERİNİN ÖĞRETİMİ
Özet
Bu çalışmada; davranışlar arası çoklu yoklama modeli kullanılarak yedi gelişimsel geriliği olan çocuğa 4 saniye sabit bekle süreli öğretim yöntemi ile boş zaman beceri öğretimin etkiliğine bakılmıştır.Bu çalışma deneklere replike edilmiştir.
Sonuçlar gelişimsel yetersizliği olan çocuklara boş zaman becerileri öğretiminde sabit bekle süreli öğretim yönteminin etkili olduğunu göstermiştir.Dahası bu becerilerin dört hafta süresince en az % 90 doğrulukta kalıcılığı sağlanmıştır.Genelleme etkileri de olumludur.Öğretim bir uygulamacıdan diğer bir uygulamacıya %77 doğrulukta genellenmiştir.
Bu araştırmanın amacı;gelişimsel yetersizliği olan çocuklara boş zaman becerilerin öğretiminde sabit bekleme süreli öğretimin etkilerini araştırmaktır.
YÖNTEM
Katılımcılar ve Ortam
Denekler: Biri kız altısı erkek olmak üzere gelişimsel yetersizliği olan 7 çocuk çalışmada denek olarak yer almıştır.Çocukların yaşları bu çalışma başladığında altı ile on üç arasında değişim göstermekteydi.
Bu öğrencilerin hiçbiri fizyoterapi ve sabit bekle süreli yöntem ile öğretim almamıştır.
Onur, yedi yaş beş aylık otistik erkek öğrencidir.İlköğretim birinci sınıfa gitmektedir.Üç senedir bireyselleştirilmiş özel eğitim hizmeti almaktadır.Onur okuyabilir ve yazabilir.Toplama, çıkarma ve saat okuma gibi basit akademik becerileri yerine getirmektedir.Sosyal etkileşim başlatma ve sürdürmede zorluk çekmektedir.
Yeşim, on üç yaş on aylık gelişimsel yetersizliği olan bir kız öğrencidir.İlköğretim beşinci sınıfa gitmektedir.Yeşim hiç özel eğitim hizmeti almamıştır.Okuma-yazma bilmektedir.Bazı akademik becerilere sahiptir.
Metin altı yaşında down sendromlu bir öğrencidir.Alıcı ve ifade edici dil becerileri vardır.Üniversite biriminde eğitim almaktadır. Al getir gibi basit yönergeleri anlamaktadır.
Fatih dokuz yaş üç aylık down sendromlu erkek öğrencidir.Üniversite biriminden 1:1 ve grup eğitimi almaktadır.Renk ve şekil bilgisine sahiptir.Yönergeleri izlememekte ve ağlama ve bağırma gibi olumsuz davranışlar sergilemektedir.
Erdem dokuz yaş üç aylık down sendromlu erkek öğrencidir.Fatih gibi üniversite biriminde beş sene eğitim almıştır.İlköğretim okulunda üçüncü sınıf öğrencisidir.Okuma-yazma, ve bazı işlevsel akademik becerilere sahiptir.Artikülasyon problemleri bulunmaktadır.
Tarkan yedi yaşında down sendromlu erkek öğrencidir.Fatih ve Erdem gibi üniversite biriminde,bunun yanında hafta içi günlerde yarım gün özel özel eğitim kurumunda da eğitim almaktadır.renk ve şekil bilgisine sahiptir.en büyük zayıf yönü sözel iletişimi yoktur.Öğrenci sözel iletişimi kullanmadığı zaman sembollerle(işaretlerle) kendini anlatmaktadır.
Ahmet10 yaş 11 aylık gelişimsel geriliği olan erkek öğrencidir.Üniversite birimin üç yıldır eğitim almaktadır.Ayrıca az derecede görmektedir.Renkli ve büyük nesneleri gözleri ile izleyebilmektedir.Sözel iletişimde zorlanmaktadır.İhtiyaçlarını anlatmak için bir kelimelik cümleler kullanmaktadır.Öz bakım becerilerinde giyinme, üzerini düzeltme gibi ve küçük kas becerilerini gerçekleştirmek için fiziksel ipucuna ihtiyaç duymaktadır.
Araştırmacılar deneklerin uyumsal davranış seviyelerini belirlemek için hiçbir test verisine ulaşmamışlardır.Bu becerilerin öğretilmesi içim öğrencilerde bulunması gereken ön koşul beceriler;
ü Video veya görsel uyarana 5 dakika dikkatini toplayabilme
ü Beceri analizlerinin basamaklarını uygulayabilecek motor becerilere sahip olma
ü Sor sorma veya sorulan soruya cevap verebilecek sözel iletişime sahip olma
ü Sistematik öğretim sürecinde katılımcı olmada hemfikir olma
ü On beş dakika süresince beceriyi gerçekleştirmek için katılımda bulunma
Uygulamacılar:
Bu çalışmayı dört özel eğitimci uygulamıştır.İlk yazar çalışmayı desenlemiştir, boş zaman becerilerinin analizlerinin geliştirilmesinde rol oynamıştır.
İlk iki yazar özel eğitimde yardımcı doçenttir.Diğer iki yazar da çalışma gerçekleştiği sırada özel eğitim programından mezunlardı.Uygulamacıların sabit bekleme süreli öğretim verme konusunda deneyimleri yoktur.
Ortamlar:Bütün yoklama, öğretim,kalıcılık genelleme oturumları üniversite biriminin iki odasında gerçekleşmiştir.Hot shot basketbol ve pin açma bir odada, kalan beceriler ise diğer odada öğretildi.İlk odada yedi dikdörtgen masa ve sandalye bulunmaktadır.Bir tahta, öğretmen masası, üzerinde projektör ve bir de kitaplık bulunmaktadır.
Diğer odada küçük bir mutfak, iki dolap, bir gardırop, çocuklar için üç masa ve sandalye ve daha büyük çocuklar için iki masa ve sandalye bulunmaktadır.Öğretim süresincen her tek oturum otuz dakika sürmüştür.Diğer kişilerin öğretim yapılan odaya girmesine izin verilmemiştir.Her oturum 1:1 formatında gerçekleştirilmiştir.
Araçlar:Bu çalışmada; pinball, basketbol,havuz seti, golf seti, frizbi seti ve dart seti kullanılmıştır.Havuz öğretimi için iki araç-gereç seti(bir set öğrenci için bir set uygulamacı için) bulunmaktadır.Boş zaman becerilerinin öğretimi sırasında bir set uygulamacı ve öğrenci tarafından paylaşılmıştır.Bir el kamerası, veri toplama formları, pekiştireçler de kullanılan araçların arasındadır.
Beceri Analizleri:
Beceri analizlerini bütün yazarlar ya uygulayarak ya da normal gelişimi olan çocukları gözleyerek geliştirmişlerdir.Daha sonra bütün yazarlar bir araya gelip beceri analizlerini becerileri uygulayarak gözden geçirmişlerdir.Bazı uyarlamalar ve yenilemeler yapılmıştır.
Deney Modeli:
Gelişimsel yetersizliği olan çocuklara üç zincirleme boş zaman becerisi öğretiminde dört saniye sabit bekleme süreli öğretim yönteminin etkiliğini ölçmek için davranışlar (Boş zaman becerileri) arası çoklu yoklama modeli kullanılmış ve yedi denek arasında replike edilmiştir.
DENEYSEL YÖNTEMLER
Genel İşlemler:
Çalışmada birebir öğretim düzenlemesi yapılmıştır.Yoklama, öğretim, kalıcılık ve genelleme oturumları düzenlenmiştir.
Yoklama oturumu her hedef davranış öğretimi öncesi ve hedeflenen beceri öğretiminde en az üç oturumda ölçüt karşılandıktan sonra gerçekleştirilir.Yoklama oturumundan sonra hedef beceri öğretimine sırasıyla geçilir.Ayrıca kalıcılık ve genelleme oturumlarında gerçekleştirilir.
Haftada iki öğretim oturumu bulunmaktadır.Oturum zamanları denekler ve uygulamacıların zamanlarının uygunluğuna göre belirlenmiştir.
Yoklama Evreleri:
Yoklama oturumları her hedef davranış öğretiminden önce ve hedef davranışta ölçüte ulaşıldıktan sonra gerçekleştirilmiştir.Her yoklama en az üç yoklama denemesi içermektedir.Yoklama oturumları sırasında tek fırsat yöntemi kullanılmıştır.Öğretmen beceri yönergesini verdi ve deneğin tepkilerini her basamakta kaydetti.
Denek yanlış bir tepki vererek başladığında öğrencinin tepkisi uygulamacı tarafından durduruldu ve deneğin cevabı yanlış olarak kaydedildi.Ayrıca ilerleyen beceri basamakları yanlış olarak işaretlendi.
Uygulamacı beceriye uygun olarak yerini aldı ve “havuzda oynamayı öğreneceğiz” Çalışmaya hazır mısın? Bu soruya olumlu bir cevap geldiğinde uygulamacı beceri yönergesini verdi.”Havuzda oyna.” Ardından uygulamacı beş saniye öğrencinin tepkiye başlaması için bekledi.Bağımsızca gerçekleştirilen basamak sayısı kaydedildi.Yoklama oturumları sırasında doğru ve doğru olmayan davranışlar vardı.Doğru cevaplar, beş saniye içinde beceriye doğru basamaktan başlanarak devam ettirmek olarak açıklanmıştır.Ve bu davranış sözel olarak pekiştirilmiştir.
Yanlış tepkiler; beceriye beş saniye içinde başlamama beceriye yanlış bir basamaktan başlama ya da tepkide bulunmama olarak belirlenmiştir.Deneğin dikkati ve işbirlikçi davranışları her oturum sonunda pekiştirilmiştir.
Sabit Bekleme Süreli Öğretim Evreleri:
Toplam beceri sunum formatı ile boş zaman becerileri öğretimi dört saniye sabit bekle süreli öğretim yöntemi ile öğretilmiştir.Her denek için haftada iki gün öğretim oturumu ve her oturumda üç deneme gerçekleştirilmiştir.
İki Çeşit bekleme süresi belirlendi.0 saniye bekleme ve 4 saniye bekleme.Öğrenci %100 doğrulukta beceriyi yapana kadara 0 saniye bekle süreli öğretim gerçekleştirildi.
0 saniye bekleme süreli öğretim şöyle gerçekleştirildi:
Uygulamacı araçları hazırladı.Kuralları açıkladı.Deneklerin dikkati topladı. “Havuzu öğrenmeye hazır mısın?” sorusuna olumlu tepki aldıktan sonra uygulamacı beceri yönergesini verir.”Havuzla oyna.” Hemen ardından kontrol edici ipucunu sundu.Kontrol edici ipucu performansa ve deneklerin karakteristik özelliklerine göre ve hedeflenen davranışa göre belirlendi.Genel olarak ipucu olarak sözel ipucu, fiziksel+ sözel ipucu, model olma kullanıldı.Fakat öğretim süresince her öğrenci için aynı ipucu kullanıldı.Uygulamacı beceri yönergesini verdikten sonra tepki vermeleri için 4 saniye bekledi.Denek tepki vermezse kontrol edici ipucunu sundu.
Öğretim süresince beş çeşit öğrenci tepki çeşidi vardı..İki doğru tepki, üç yanlış tepki çeşidi görüldü.Doğru beklemeler beceri analizi basamağını ipucundan 15 saniye içinde tamamlamak olarak belirlendi.
Beklemeler 15 saniye içinde ipucundan önce beceri basamağını tamamlamak olarak belirlenmiştir.
Üç çeşit yanlış tepki vardı
ü İpucundan önce beceri basamağına yanlış başlama
ü Beceri basamağına ipucundan önce başlama fakat 15 saniye içinde bitirememe
ü Beceri analizinin farklı bir basamağını gerçekleştirme
İki çeşit doğru tepki de sözel pekiştireç verilerek pekiştirildi.Öğrenci her boş zaman becerisinin ölçütüne ulaştığında nesne pekiştireci verildi.Ölçüt, ipucundan önce birbirini izleyen oturumlarda % 90 doğrulukta tepki vermekti.Bütün yanlış tepkiler görmezden gelindi ve beceri analizindeki diğer basamağa geçiş için beceri yönergesi verildi.Denemeler arası süre 4 sn idi.Sürekli pekiştirme tarifesi ile başlandı ve ölçüte yaklaşırken sabit oranlı pekiştirme ile pekiştirildi.(beceri basamakları sona erdikten sonra.Her beceri bitiminde)Öğrencinin katılımı oturum sonunda pekiştirildi.
Kalıcılık Ve Genelleme Oturumları :
Kalıcılık oturumları tüm yoklama oturumundan sonra ;bir,iki, ve dördüncü haftalarda uygulandı.Pekiştireçlerin silikleştirilmesi dışında yoklama oturumları gibi gerçekleştirildi.(değişken oranlı(DOP3) ten sabit oranlıya geçiş yapıldı.SOP 7 SOP 9 en son SOP 11 gerçekleştirildi.Çalışmada ön test modeli ile kişiler arası genelleme sınandı.)Bu oturumlar öğretim öncesi ve her hedeflenen boş beceri öğretiminin sonunda gerçekleştirildi.Genelleme oturumları yoklama oturumları gibi fakat farklı bir uygulamacı ile gerçekleştirildi.
Kalıcılık ve genelleme oturumlarında birebir öğretim düzenlemesi ve tek fırsat yöntemi uygulandı.
Güvenirlik:
Bütün deneysel oturumların %31’inde gözlemciler arası güvenirlik verisi toplandı.Bu veri gözlemcilerin görüş birliği/ (gözlemcilerin görüş ayrılığı+ görüş birliği)* 100 formülü ile hesaplandı.
Onur için gözlemciler arası güvenirlik verileri yoklama oturumlarında %98, öğretim oturumları için %93, (frizbi için %94,dart için %93, golf için %86)kalıcılık %90 ve genelleme %100dür.
Yeşim için gözlemciler arası güvenirlik verileri yoklama oturumlarında %99 tüm beceriler için öğretim oturumları %100, kalıcılık ve genelleme %100dür.
SONUÇLAR
Bekleme süresi öğretimsel verileri
Yoklama ve öğretim oturumlarının, Onur, Fatih, Erdem, Metin, Ahmet ve Tarkan için verileri sırasıyla şekil 1-7 de gösterilmiştir.Açık daireler yoklama ve öğretim oturumları sırasında verilen doğru tepkilerin yüzdesidir.Şekillerde görüldüğü gibi denekler 4 saniye sabit bekleme süreli öğretim ile ölçüte ulaşmışlardır.Bu veri 4 saniye sabit bekle süreli öğretim yönteminin gelişimsel yetersizliği olan çocuklara boş zaman becerilerinin öğretiminde etkili olduğunu göstermektedir.
Her bir öğrencinin öğretimsel verileri tablo 2 de verilmiştir. Bunlar; öğretim oturumları sayısı, öğretim hatalarının sayıları ve yüzdeleri, öğretimsel zaman dır. Tablo 2 de de görüldüğü gibi; bütün öğrencilerin üç boş zaman etkinliğinde ölçütü karşılayabilmeleri için toplam 174 öğretim oturumuna ve yaklaşık 14 saat 10 dk. öğretim zamanına gereksinim duyulmuştur.
Yeşim; boş zaman becerilerinde ölçütü karşılamak için; 18 öğretim oturumu ve 1 saat 18 dk. öğretim zamanına, Onur; 20 öğretim oturumu ve 1 saat 21 dk. öğretim zamanına, Fatih; 24 öğretim oturumu ve 3 saat 38 dk. öğretim zamanına, Erdem; 19 öğretim oturumu ve 1 saat 30 dk. öğretim zamanına, Metin; 20 öğretim oturumu ve 1 saat 37 dk. öğretim zamanına, Ahmet; 46 öğretim oturumu ve 4 saat 24 dk. öğretim zamanına, Tarkan; 27 öğretim oturumu ve 1 saat 45 dk. öğretim zamanına ihtiyaç duymuştur. Öğretim oturumlarında meydana gelen hata yüzdesi %0 ile %18 aralığındadır.
İzleme ve genelleme verileri:
İzleme verileri öğretim sona erdikten 1 2 ve 4 hafta sonra toplandı. İzleme verileri öğrencilerin öğrenim sona erdikten 1 2 ve 4 hafta sonra öğretilen boş zaman becerilerini ölçütü karşılar düzeyde sergileyebildiğini göstermiştir.
Genelleme verileri öğrencilerin öğrendikleri beceriyi kişiler arasında %77 ila %100 oranında genelleyebildiklerini göstermektedir.
TARTIŞMA
Bu çalışmanın amacı gelişimsel geriliği olan çocuklara boş zaman becerilerinin öğretiminde 4 sn. Sabit bekleme süreli öğretimin etkililiğini araştırmaktı. Yöntemin izleme ve genelleme etkisi de ayrıca araştırılmıştır. Bu çalışma yöntemin deneklere boş zaman becerilerinin öğretiminde etkili olduğunu göstermiştir. Bu bulgulara ek olarak yöntemin genelleme ve izleme etkisinin de olumlu olduğu gürüldü. Diğer bir deyişle 4 sn. sabit bekleme süreli öğretim edinilen boş zaman becerilerinin sürdürülmesi ve genellenmesinde etkilidir.
Toplanan ve analiz edilen verilere dayanarak birçok sonucun tartışılması gereklidir. Birincisi, bir öğrenci hariç (Ahmet),öğretim boyunca yapılan hata oranı en düşük düzeydeydi. Hata oranı %0-%18 aralığındaydı. Literatürden alınan bilgilere göre zincirleme beceriler için hata yüzdesi genellikle %5 ila %10 arasındadır.(schuster,gast,Wolery&gultinan,1988; schuster, and Griffen,1990) bu çalışmadaki en yüksek hata oranı Ahmet’le öğretim yaparken meydana geldi(%18). Ahmet’in görme probleminin ve kaslarının güçsüzlüğünün göreli olarak hata oranın yüksek olmasına neden olmuş olabileceği söylenebilir. Bu hata oranını kontrol edebilmek için bazı uyarlamalar yapılmıştır. Örneğin; Ahmet’in görmesini sağlayabilmek için, öğretim materyalleri parlak ve renkli kağıtlarla kaplanmış kaplanmıştır. Ayrıca kaslarının güçsüzlüğünü kontrol edebilmek için öğretmen tarafından fiziksel yardım sağlanmıştır. Ahmet’in hata oranları hariç diğer deneklerin hata oranları önceki çalışmaların bulgularıyla örtüşmektedir.
İkinci olarak; Bu çalışmada, 4 öğretmen ve 7 öğrenciyle ve üç boş zaman becerisinin deneklere öğretilmesi çalışıldığından, boş zaman becerilerinin beceri analizinde bazı uyarlamalar yapılmıştır.her bir öğretmen ve öğrencinin beceri analizinin basamaklarında farklı öncelikleri vardı. Bu nedenle öğretmenler uygulama sürecinde beceri analizinde uyarlama ve bireyselleştirmeler yaptılar.
Üçüncü olarak; bu çalışmadaki bütün öğretmenler, birçok tek basamaklı ve zincirleme davranışı gelişimsel geriliği olan öğrencilere öğretmede deneyimli olmalarına rağmen sabit bekleme süreli öğretimi ilk kez kullandılar. Bununla birlikte öğretmenler yöntemi kolaylıkla uyguladılar. Sabit bekleme süreli öğretimin öğretmen dostu olduğu söylenebilir. Uygulama güvenirliği verileri düşünüldüğünde yukarıdaki yorumu destekler. Diğer bir deyişle, uygulama güvenirliği verileri sabit bekleme süreli öğretimin boş zaman becerilerinin öğretiminde kullanılmasının kolay olduğunun kanıtıdır.
Bu çalışmanın bulguları gelecek çalışmalar için bir çok gereksinim ve öneri sağlamaktadır. Birincisi; bu çalışma, 1:1 öğretim düzenlemesi ve başlama düzeyi değerlendirmesinde tek fırsat yöntemiyle yapılmıştır. Bu çalışma grup öğretimi düzenlemesi ve doğal ortamlarda çok fırsat yöntemiyle tekrar edilebilir. Ayrıca, öğretim literatürünün etkilik ve verimlik konusunda genişletilmesi için, gözleyerek öğrenme ve öğretimsel geribildirimin sunulması gibi öğretimsel parametreler gelecek çalışmalarda planlanabilir.
İkincisi; sabit bekleme süreli öğretimin öğretim sürecinde uygun olmayan davranışların ortaya çıkmasını azalttığına dair hiçbir çalışma olmamasına rağmen gelecek çalışmalarda öğretim sürecinde uygun olmayan davranışların nadiren ortaya çıkmasını bildirebilirler.deneklerin, sabit bekleme süresi uygulaması boyunca deneklere kontrol edici ipucu sağlandığı için, diğer geleneksel öğretim yöntemlerindeki kadar sık hata deneyimi yaşamadıkları söylenebilir. Bu nedenle, deneklerin daha az engellenme deneyimi yaşadıkları iddia edilebilir.gelecek çalışmalar, sabit bekleme süreli öğretim boyunca uygun olmayan davranışların ortaya çıkmasını incelemek için planlanabilirler. Sonuç olarak, çalışmalarda da gösterildiği gibi sabit bekleme süreli öğretim zincirleme becerilerin farklı yetersizlik gruplarından bireylere öğretilmesinde etkilidir.
Özet
Bu çalışmada; davranışlar arası çoklu yoklama modeli kullanılarak yedi gelişimsel geriliği olan çocuğa 4 saniye sabit bekle süreli öğretim yöntemi ile boş zaman beceri öğretimin etkiliğine bakılmıştır.Bu çalışma deneklere replike edilmiştir.
Sonuçlar gelişimsel yetersizliği olan çocuklara boş zaman becerileri öğretiminde sabit bekle süreli öğretim yönteminin etkili olduğunu göstermiştir.Dahası bu becerilerin dört hafta süresince en az % 90 doğrulukta kalıcılığı sağlanmıştır.Genelleme etkileri de olumludur.Öğretim bir uygulamacıdan diğer bir uygulamacıya %77 doğrulukta genellenmiştir.
Bu araştırmanın amacı;gelişimsel yetersizliği olan çocuklara boş zaman becerilerin öğretiminde sabit bekleme süreli öğretimin etkilerini araştırmaktır.
YÖNTEM
Katılımcılar ve Ortam
Denekler: Biri kız altısı erkek olmak üzere gelişimsel yetersizliği olan 7 çocuk çalışmada denek olarak yer almıştır.Çocukların yaşları bu çalışma başladığında altı ile on üç arasında değişim göstermekteydi.
Bu öğrencilerin hiçbiri fizyoterapi ve sabit bekle süreli yöntem ile öğretim almamıştır.
Onur, yedi yaş beş aylık otistik erkek öğrencidir.İlköğretim birinci sınıfa gitmektedir.Üç senedir bireyselleştirilmiş özel eğitim hizmeti almaktadır.Onur okuyabilir ve yazabilir.Toplama, çıkarma ve saat okuma gibi basit akademik becerileri yerine getirmektedir.Sosyal etkileşim başlatma ve sürdürmede zorluk çekmektedir.
Yeşim, on üç yaş on aylık gelişimsel yetersizliği olan bir kız öğrencidir.İlköğretim beşinci sınıfa gitmektedir.Yeşim hiç özel eğitim hizmeti almamıştır.Okuma-yazma bilmektedir.Bazı akademik becerilere sahiptir.
Metin altı yaşında down sendromlu bir öğrencidir.Alıcı ve ifade edici dil becerileri vardır.Üniversite biriminde eğitim almaktadır. Al getir gibi basit yönergeleri anlamaktadır.
Fatih dokuz yaş üç aylık down sendromlu erkek öğrencidir.Üniversite biriminden 1:1 ve grup eğitimi almaktadır.Renk ve şekil bilgisine sahiptir.Yönergeleri izlememekte ve ağlama ve bağırma gibi olumsuz davranışlar sergilemektedir.
Erdem dokuz yaş üç aylık down sendromlu erkek öğrencidir.Fatih gibi üniversite biriminde beş sene eğitim almıştır.İlköğretim okulunda üçüncü sınıf öğrencisidir.Okuma-yazma, ve bazı işlevsel akademik becerilere sahiptir.Artikülasyon problemleri bulunmaktadır.
Tarkan yedi yaşında down sendromlu erkek öğrencidir.Fatih ve Erdem gibi üniversite biriminde,bunun yanında hafta içi günlerde yarım gün özel özel eğitim kurumunda da eğitim almaktadır.renk ve şekil bilgisine sahiptir.en büyük zayıf yönü sözel iletişimi yoktur.Öğrenci sözel iletişimi kullanmadığı zaman sembollerle(işaretlerle) kendini anlatmaktadır.
Ahmet10 yaş 11 aylık gelişimsel geriliği olan erkek öğrencidir.Üniversite birimin üç yıldır eğitim almaktadır.Ayrıca az derecede görmektedir.Renkli ve büyük nesneleri gözleri ile izleyebilmektedir.Sözel iletişimde zorlanmaktadır.İhtiyaçlarını anlatmak için bir kelimelik cümleler kullanmaktadır.Öz bakım becerilerinde giyinme, üzerini düzeltme gibi ve küçük kas becerilerini gerçekleştirmek için fiziksel ipucuna ihtiyaç duymaktadır.
Araştırmacılar deneklerin uyumsal davranış seviyelerini belirlemek için hiçbir test verisine ulaşmamışlardır.Bu becerilerin öğretilmesi içim öğrencilerde bulunması gereken ön koşul beceriler;
ü Video veya görsel uyarana 5 dakika dikkatini toplayabilme
ü Beceri analizlerinin basamaklarını uygulayabilecek motor becerilere sahip olma
ü Sor sorma veya sorulan soruya cevap verebilecek sözel iletişime sahip olma
ü Sistematik öğretim sürecinde katılımcı olmada hemfikir olma
ü On beş dakika süresince beceriyi gerçekleştirmek için katılımda bulunma
Uygulamacılar:
Bu çalışmayı dört özel eğitimci uygulamıştır.İlk yazar çalışmayı desenlemiştir, boş zaman becerilerinin analizlerinin geliştirilmesinde rol oynamıştır.
İlk iki yazar özel eğitimde yardımcı doçenttir.Diğer iki yazar da çalışma gerçekleştiği sırada özel eğitim programından mezunlardı.Uygulamacıların sabit bekleme süreli öğretim verme konusunda deneyimleri yoktur.
Ortamlar:Bütün yoklama, öğretim,kalıcılık genelleme oturumları üniversite biriminin iki odasında gerçekleşmiştir.Hot shot basketbol ve pin açma bir odada, kalan beceriler ise diğer odada öğretildi.İlk odada yedi dikdörtgen masa ve sandalye bulunmaktadır.Bir tahta, öğretmen masası, üzerinde projektör ve bir de kitaplık bulunmaktadır.
Diğer odada küçük bir mutfak, iki dolap, bir gardırop, çocuklar için üç masa ve sandalye ve daha büyük çocuklar için iki masa ve sandalye bulunmaktadır.Öğretim süresincen her tek oturum otuz dakika sürmüştür.Diğer kişilerin öğretim yapılan odaya girmesine izin verilmemiştir.Her oturum 1:1 formatında gerçekleştirilmiştir.
Araçlar:Bu çalışmada; pinball, basketbol,havuz seti, golf seti, frizbi seti ve dart seti kullanılmıştır.Havuz öğretimi için iki araç-gereç seti(bir set öğrenci için bir set uygulamacı için) bulunmaktadır.Boş zaman becerilerinin öğretimi sırasında bir set uygulamacı ve öğrenci tarafından paylaşılmıştır.Bir el kamerası, veri toplama formları, pekiştireçler de kullanılan araçların arasındadır.
Beceri Analizleri:
Beceri analizlerini bütün yazarlar ya uygulayarak ya da normal gelişimi olan çocukları gözleyerek geliştirmişlerdir.Daha sonra bütün yazarlar bir araya gelip beceri analizlerini becerileri uygulayarak gözden geçirmişlerdir.Bazı uyarlamalar ve yenilemeler yapılmıştır.
Deney Modeli:
Gelişimsel yetersizliği olan çocuklara üç zincirleme boş zaman becerisi öğretiminde dört saniye sabit bekleme süreli öğretim yönteminin etkiliğini ölçmek için davranışlar (Boş zaman becerileri) arası çoklu yoklama modeli kullanılmış ve yedi denek arasında replike edilmiştir.
DENEYSEL YÖNTEMLER
Genel İşlemler:
Çalışmada birebir öğretim düzenlemesi yapılmıştır.Yoklama, öğretim, kalıcılık ve genelleme oturumları düzenlenmiştir.
Yoklama oturumu her hedef davranış öğretimi öncesi ve hedeflenen beceri öğretiminde en az üç oturumda ölçüt karşılandıktan sonra gerçekleştirilir.Yoklama oturumundan sonra hedef beceri öğretimine sırasıyla geçilir.Ayrıca kalıcılık ve genelleme oturumlarında gerçekleştirilir.
Haftada iki öğretim oturumu bulunmaktadır.Oturum zamanları denekler ve uygulamacıların zamanlarının uygunluğuna göre belirlenmiştir.
Yoklama Evreleri:
Yoklama oturumları her hedef davranış öğretiminden önce ve hedef davranışta ölçüte ulaşıldıktan sonra gerçekleştirilmiştir.Her yoklama en az üç yoklama denemesi içermektedir.Yoklama oturumları sırasında tek fırsat yöntemi kullanılmıştır.Öğretmen beceri yönergesini verdi ve deneğin tepkilerini her basamakta kaydetti.
Denek yanlış bir tepki vererek başladığında öğrencinin tepkisi uygulamacı tarafından durduruldu ve deneğin cevabı yanlış olarak kaydedildi.Ayrıca ilerleyen beceri basamakları yanlış olarak işaretlendi.
Uygulamacı beceriye uygun olarak yerini aldı ve “havuzda oynamayı öğreneceğiz” Çalışmaya hazır mısın? Bu soruya olumlu bir cevap geldiğinde uygulamacı beceri yönergesini verdi.”Havuzda oyna.” Ardından uygulamacı beş saniye öğrencinin tepkiye başlaması için bekledi.Bağımsızca gerçekleştirilen basamak sayısı kaydedildi.Yoklama oturumları sırasında doğru ve doğru olmayan davranışlar vardı.Doğru cevaplar, beş saniye içinde beceriye doğru basamaktan başlanarak devam ettirmek olarak açıklanmıştır.Ve bu davranış sözel olarak pekiştirilmiştir.
Yanlış tepkiler; beceriye beş saniye içinde başlamama beceriye yanlış bir basamaktan başlama ya da tepkide bulunmama olarak belirlenmiştir.Deneğin dikkati ve işbirlikçi davranışları her oturum sonunda pekiştirilmiştir.
Sabit Bekleme Süreli Öğretim Evreleri:
Toplam beceri sunum formatı ile boş zaman becerileri öğretimi dört saniye sabit bekle süreli öğretim yöntemi ile öğretilmiştir.Her denek için haftada iki gün öğretim oturumu ve her oturumda üç deneme gerçekleştirilmiştir.
İki Çeşit bekleme süresi belirlendi.0 saniye bekleme ve 4 saniye bekleme.Öğrenci %100 doğrulukta beceriyi yapana kadara 0 saniye bekle süreli öğretim gerçekleştirildi.
0 saniye bekleme süreli öğretim şöyle gerçekleştirildi:
Uygulamacı araçları hazırladı.Kuralları açıkladı.Deneklerin dikkati topladı. “Havuzu öğrenmeye hazır mısın?” sorusuna olumlu tepki aldıktan sonra uygulamacı beceri yönergesini verir.”Havuzla oyna.” Hemen ardından kontrol edici ipucunu sundu.Kontrol edici ipucu performansa ve deneklerin karakteristik özelliklerine göre ve hedeflenen davranışa göre belirlendi.Genel olarak ipucu olarak sözel ipucu, fiziksel+ sözel ipucu, model olma kullanıldı.Fakat öğretim süresince her öğrenci için aynı ipucu kullanıldı.Uygulamacı beceri yönergesini verdikten sonra tepki vermeleri için 4 saniye bekledi.Denek tepki vermezse kontrol edici ipucunu sundu.
Öğretim süresince beş çeşit öğrenci tepki çeşidi vardı..İki doğru tepki, üç yanlış tepki çeşidi görüldü.Doğru beklemeler beceri analizi basamağını ipucundan 15 saniye içinde tamamlamak olarak belirlendi.
Beklemeler 15 saniye içinde ipucundan önce beceri basamağını tamamlamak olarak belirlenmiştir.
Üç çeşit yanlış tepki vardı
ü İpucundan önce beceri basamağına yanlış başlama
ü Beceri basamağına ipucundan önce başlama fakat 15 saniye içinde bitirememe
ü Beceri analizinin farklı bir basamağını gerçekleştirme
İki çeşit doğru tepki de sözel pekiştireç verilerek pekiştirildi.Öğrenci her boş zaman becerisinin ölçütüne ulaştığında nesne pekiştireci verildi.Ölçüt, ipucundan önce birbirini izleyen oturumlarda % 90 doğrulukta tepki vermekti.Bütün yanlış tepkiler görmezden gelindi ve beceri analizindeki diğer basamağa geçiş için beceri yönergesi verildi.Denemeler arası süre 4 sn idi.Sürekli pekiştirme tarifesi ile başlandı ve ölçüte yaklaşırken sabit oranlı pekiştirme ile pekiştirildi.(beceri basamakları sona erdikten sonra.Her beceri bitiminde)Öğrencinin katılımı oturum sonunda pekiştirildi.
Kalıcılık Ve Genelleme Oturumları :
Kalıcılık oturumları tüm yoklama oturumundan sonra ;bir,iki, ve dördüncü haftalarda uygulandı.Pekiştireçlerin silikleştirilmesi dışında yoklama oturumları gibi gerçekleştirildi.(değişken oranlı(DOP3) ten sabit oranlıya geçiş yapıldı.SOP 7 SOP 9 en son SOP 11 gerçekleştirildi.Çalışmada ön test modeli ile kişiler arası genelleme sınandı.)Bu oturumlar öğretim öncesi ve her hedeflenen boş beceri öğretiminin sonunda gerçekleştirildi.Genelleme oturumları yoklama oturumları gibi fakat farklı bir uygulamacı ile gerçekleştirildi.
Kalıcılık ve genelleme oturumlarında birebir öğretim düzenlemesi ve tek fırsat yöntemi uygulandı.
Güvenirlik:
Bütün deneysel oturumların %31’inde gözlemciler arası güvenirlik verisi toplandı.Bu veri gözlemcilerin görüş birliği/ (gözlemcilerin görüş ayrılığı+ görüş birliği)* 100 formülü ile hesaplandı.
Onur için gözlemciler arası güvenirlik verileri yoklama oturumlarında %98, öğretim oturumları için %93, (frizbi için %94,dart için %93, golf için %86)kalıcılık %90 ve genelleme %100dür.
Yeşim için gözlemciler arası güvenirlik verileri yoklama oturumlarında %99 tüm beceriler için öğretim oturumları %100, kalıcılık ve genelleme %100dür.
SONUÇLAR
Bekleme süresi öğretimsel verileri
Yoklama ve öğretim oturumlarının, Onur, Fatih, Erdem, Metin, Ahmet ve Tarkan için verileri sırasıyla şekil 1-7 de gösterilmiştir.Açık daireler yoklama ve öğretim oturumları sırasında verilen doğru tepkilerin yüzdesidir.Şekillerde görüldüğü gibi denekler 4 saniye sabit bekleme süreli öğretim ile ölçüte ulaşmışlardır.Bu veri 4 saniye sabit bekle süreli öğretim yönteminin gelişimsel yetersizliği olan çocuklara boş zaman becerilerinin öğretiminde etkili olduğunu göstermektedir.
Her bir öğrencinin öğretimsel verileri tablo 2 de verilmiştir. Bunlar; öğretim oturumları sayısı, öğretim hatalarının sayıları ve yüzdeleri, öğretimsel zaman dır. Tablo 2 de de görüldüğü gibi; bütün öğrencilerin üç boş zaman etkinliğinde ölçütü karşılayabilmeleri için toplam 174 öğretim oturumuna ve yaklaşık 14 saat 10 dk. öğretim zamanına gereksinim duyulmuştur.
Yeşim; boş zaman becerilerinde ölçütü karşılamak için; 18 öğretim oturumu ve 1 saat 18 dk. öğretim zamanına, Onur; 20 öğretim oturumu ve 1 saat 21 dk. öğretim zamanına, Fatih; 24 öğretim oturumu ve 3 saat 38 dk. öğretim zamanına, Erdem; 19 öğretim oturumu ve 1 saat 30 dk. öğretim zamanına, Metin; 20 öğretim oturumu ve 1 saat 37 dk. öğretim zamanına, Ahmet; 46 öğretim oturumu ve 4 saat 24 dk. öğretim zamanına, Tarkan; 27 öğretim oturumu ve 1 saat 45 dk. öğretim zamanına ihtiyaç duymuştur. Öğretim oturumlarında meydana gelen hata yüzdesi %0 ile %18 aralığındadır.
İzleme ve genelleme verileri:
İzleme verileri öğretim sona erdikten 1 2 ve 4 hafta sonra toplandı. İzleme verileri öğrencilerin öğrenim sona erdikten 1 2 ve 4 hafta sonra öğretilen boş zaman becerilerini ölçütü karşılar düzeyde sergileyebildiğini göstermiştir.
Genelleme verileri öğrencilerin öğrendikleri beceriyi kişiler arasında %77 ila %100 oranında genelleyebildiklerini göstermektedir.
TARTIŞMA
Bu çalışmanın amacı gelişimsel geriliği olan çocuklara boş zaman becerilerinin öğretiminde 4 sn. Sabit bekleme süreli öğretimin etkililiğini araştırmaktı. Yöntemin izleme ve genelleme etkisi de ayrıca araştırılmıştır. Bu çalışma yöntemin deneklere boş zaman becerilerinin öğretiminde etkili olduğunu göstermiştir. Bu bulgulara ek olarak yöntemin genelleme ve izleme etkisinin de olumlu olduğu gürüldü. Diğer bir deyişle 4 sn. sabit bekleme süreli öğretim edinilen boş zaman becerilerinin sürdürülmesi ve genellenmesinde etkilidir.
Toplanan ve analiz edilen verilere dayanarak birçok sonucun tartışılması gereklidir. Birincisi, bir öğrenci hariç (Ahmet),öğretim boyunca yapılan hata oranı en düşük düzeydeydi. Hata oranı %0-%18 aralığındaydı. Literatürden alınan bilgilere göre zincirleme beceriler için hata yüzdesi genellikle %5 ila %10 arasındadır.(schuster,gast,Wolery&gultinan,1988; schuster, and Griffen,1990) bu çalışmadaki en yüksek hata oranı Ahmet’le öğretim yaparken meydana geldi(%18). Ahmet’in görme probleminin ve kaslarının güçsüzlüğünün göreli olarak hata oranın yüksek olmasına neden olmuş olabileceği söylenebilir. Bu hata oranını kontrol edebilmek için bazı uyarlamalar yapılmıştır. Örneğin; Ahmet’in görmesini sağlayabilmek için, öğretim materyalleri parlak ve renkli kağıtlarla kaplanmış kaplanmıştır. Ayrıca kaslarının güçsüzlüğünü kontrol edebilmek için öğretmen tarafından fiziksel yardım sağlanmıştır. Ahmet’in hata oranları hariç diğer deneklerin hata oranları önceki çalışmaların bulgularıyla örtüşmektedir.
İkinci olarak; Bu çalışmada, 4 öğretmen ve 7 öğrenciyle ve üç boş zaman becerisinin deneklere öğretilmesi çalışıldığından, boş zaman becerilerinin beceri analizinde bazı uyarlamalar yapılmıştır.her bir öğretmen ve öğrencinin beceri analizinin basamaklarında farklı öncelikleri vardı. Bu nedenle öğretmenler uygulama sürecinde beceri analizinde uyarlama ve bireyselleştirmeler yaptılar.
Üçüncü olarak; bu çalışmadaki bütün öğretmenler, birçok tek basamaklı ve zincirleme davranışı gelişimsel geriliği olan öğrencilere öğretmede deneyimli olmalarına rağmen sabit bekleme süreli öğretimi ilk kez kullandılar. Bununla birlikte öğretmenler yöntemi kolaylıkla uyguladılar. Sabit bekleme süreli öğretimin öğretmen dostu olduğu söylenebilir. Uygulama güvenirliği verileri düşünüldüğünde yukarıdaki yorumu destekler. Diğer bir deyişle, uygulama güvenirliği verileri sabit bekleme süreli öğretimin boş zaman becerilerinin öğretiminde kullanılmasının kolay olduğunun kanıtıdır.
Bu çalışmanın bulguları gelecek çalışmalar için bir çok gereksinim ve öneri sağlamaktadır. Birincisi; bu çalışma, 1:1 öğretim düzenlemesi ve başlama düzeyi değerlendirmesinde tek fırsat yöntemiyle yapılmıştır. Bu çalışma grup öğretimi düzenlemesi ve doğal ortamlarda çok fırsat yöntemiyle tekrar edilebilir. Ayrıca, öğretim literatürünün etkilik ve verimlik konusunda genişletilmesi için, gözleyerek öğrenme ve öğretimsel geribildirimin sunulması gibi öğretimsel parametreler gelecek çalışmalarda planlanabilir.
İkincisi; sabit bekleme süreli öğretimin öğretim sürecinde uygun olmayan davranışların ortaya çıkmasını azalttığına dair hiçbir çalışma olmamasına rağmen gelecek çalışmalarda öğretim sürecinde uygun olmayan davranışların nadiren ortaya çıkmasını bildirebilirler.deneklerin, sabit bekleme süresi uygulaması boyunca deneklere kontrol edici ipucu sağlandığı için, diğer geleneksel öğretim yöntemlerindeki kadar sık hata deneyimi yaşamadıkları söylenebilir. Bu nedenle, deneklerin daha az engellenme deneyimi yaşadıkları iddia edilebilir.gelecek çalışmalar, sabit bekleme süreli öğretim boyunca uygun olmayan davranışların ortaya çıkmasını incelemek için planlanabilirler. Sonuç olarak, çalışmalarda da gösterildiği gibi sabit bekleme süreli öğretim zincirleme becerilerin farklı yetersizlik gruplarından bireylere öğretilmesinde etkilidir.
Yorumlar